W roku 2017 Sejm Rzeczpospolitej Polskiej ustanowił nowe święto państwowe ? 12 lipca - Dzień Walki i Męczeństwa Wsi Polskiej. To symboliczna data upamiętniająca masowy mord ludności cywilnej we wsi Michniów w województwie świętokrzyskim, dokonany przez niemieckich okupantów.
Michniów został spacyfikowany przez niemieckie oddziały policyjne w dniach 12 i 13 lipca 1943 roku, za pomoc udzieloną partyzantom Armii Krajowej. W czasie dwudniowej pacyfikacji zginęło co najmniej 204 mieszkańców wsi (102 mężczyzn, 54 kobiety i 48 dzieci w wieku od 9 dni do 15 lat), w większości spalonych żywcem. Dziewięć osób zostało aresztowanych i wywiezionych do obozu KL Auschwitz. Ponadto 18 kobiet zostało wysłanych na roboty przymusowe do Rzeszy. Cała wieś została doszczętnie spalona.
Mauzoleum w Michniowie jest muzeum historyczno ? martyrologicznym, którego głównym celem jest zachowanie pamięci o 817 spacyfikowanych w czasie II wojny światowej wsiach polskich. Ze względu na znajdujący się na terenie Mauzoleum zbiorowy grób pomordowanych mieszkańców Michniowa, Muzeum jest jednocześnie miejscem Pamięci Narodowej. Od roku 1999 Mauzoleum w Michniowie jest oddziałem Muzeum Wsi Kieleckiej.
?Świat powinien wiedzieć, ile nas Polaków kosztowało prawo do swojego miejsca na ziemi? ? te słowa Jana Pawła II, papieża Polaka, stały się mottem tworzonego Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich. Nikt nie zdoła policzyć pomników, pamiątkowych krzyży, tablic i obelisków, które zostały wzniesione po II wojnie światowej na polskich wsiach. Jeden z takich krzyży stanął w Michniowie w 1945 r. Na prostej tablicy nieliczni ocaleni mieszkańcy Michniowa umieścili inskrypcję: Grób zbiorowy szczątek niewinnie wymordowanych i żywcem spalonych przez Niemców w dniach 12 i 13 lipca 1943 roku w Michniowie oraz imiona, nazwiska i wiek ofiar. Wyjątkowo okrutna pacyfikacja wioski przez niemieckie siły policyjne i śmierć 204 osób spowodowały, że z biegiem lat Michniów stał się centrum pamięci i symbolem męczeństwa mieszkańców 817 polskich wsi, spacyfikowanych w czasie tragicznych lat II wojny światowej.
Historia michniowskiego Mauzoleum sięga głęboko wstecz do pierwszych lat powojennych, kiedy to w małej drewnianej chacie znalazła swe miejsce Izba Pamięci, a w niej ekspozycja pamiątek pozostałych po zamordowanych mieszkańcach wsi. Bezcenne dowody przechowywane niczym relikwie przypominały o tej zbrodni. Stopniowo, zmieniając technikę prezentacji i narracji historycznej, Izba Pamięci ewoluowała, przekształcając się w Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich, które słowem i obrazem kultywuje pamięć o tragicznych losach mieszkańców wsi polskich pod okupacją niemiecką i sowiecką. Pokazuje wyniszczające skutki materialne i ludzkie II wojny światowej dla Narodu Polskiego i wszystkich jego warstw społecznych, szczególnie mieszkańców wsi.
W 65 rocznicę pacyfikacji Michniowa przedstawiono przygotowany przez pracownię architektoniczną NIZIO International Design z Warszawy projekt przebudowy Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie. Ma ona stać się ośrodkiem wymiany myśli i doświadczeń historycznych. Forma budynku oraz multimedia, które uatrakcyjniają zwiedzanie dodatkowo będą sprzyjać przyswajaniu wiadomości o tragicznych losach Polaków w okresie II wojny światowej. Zgodnie z koncepcją architektoniczną Mauzoleum to jeden długi budynek, podzielony na segmenty o powierzchni około 2 tys. metrów powierzchni wystawienniczej. Budynek ma postać Domu ? Chaty, składa się z segmentów zamkniętych i otwartych. Na całej długości budynku zostały wykonane przerwy w ścianach ? przeszklone przegrody oddzielające od siebie poszczególne części. Nocą, monument przypomina zwiedzającym płonące wsie i chaty. Poprzez przegrody zwiedzający mają możliwość wyjścia na zewnątrz, gdzie ? po obu stronach budynku zostaną ustawione czterometrowe krzyże, wykonane z nadpalonego drewna.
Obecnie w skład kompleksu związanego z Mauzoleum wchodzą: Mogiła pomordowanych mieszkańców Michniowa, Kaplica św. Małgorzaty, nowoczesny budynek wystawienniczy, Pieta Michniowska oraz budynek administracyjny, który pełnił do niedawna również funkcje budynku wystawienniczego. Kompleks mauzoleum otoczony jest Murem Pamięci, który ma formę betonowego muru z umieszczonymi na nim tabliczkami z nazwami spacyfikowanych wsi.